COVID-19 PANDEMİSİ VE COVID-19 AŞILARI

C

COVID-19 PANDEMİSİ VE COVID-19 AŞILARI

Pandemi nedir ve pandemi aşıları neden gereklidir?

Pandemi kıtalar arası yayılma özelliği olan küresel salgınlardır. 2019 yılı Aralık ayında Çin’den başlayarak tüm dünyaya yayılan COVID-19 pandemisi devam etmektedir. 2009 yılında görülen İnfluenza A H1N1 pandemisi de yakın zamanda yaşanan bir pandemidir. Pandemiyi sonlandırmanın tek yolu toplumu bağışık hale getirmektir. Hastalanarak doğal bağışıklık kazanmak mümkündür. Ancak aşıların hastalanmadan bağışıklığı sağlaması açısından bir üstünlüğü vardır. Hiçbir aşı % 100 koruma sağlayamaz. Hastalık  görülme sıklığı ve ağır hastalık tablosu ve ölüm riskini  azaltması açısından pandemilerde toplumun aşılanması çok önemli ve gereklidir.Pandeminin başlangıcında aşı temini ya çok kısıtlı olacak ya da hiç olmayacaktır. Bunun en önemli nedeni pandemik virüsün tespitinden sonra üretiminin başlayacak olması, dolayısıyla aşının önceden üretilerek stoklanamayacak olmasıdır. Pandemik aşının hızla üretilerek kullanıma başlanması gereklidir. Bu süreç normalde izlenen ve zaman gerektiren araştırma ve ruhsatlandırma basamaklarını genellikle içermez. Acil ve erken kullanım onayı ile aşılar kullanılabilir, Aşıların yetersiz olduğu ve panik durumunun oluştuğu pandemi ortamında elde edilebilen aşıların rasyonel kullanımı için önceden planlama yapmak ve öncelikleri belirlemek gerekir. Hedef grup tayininde ve önceliklerin belirlenmesinde zorunlu hizmetlerin sürdürülmesi, yoğun bakım ve hastaneye yatışların önlenmesi, hastalık  morbiditesinin azaltılması ya da önlenmesi dikkate alınarak aşılama programları gerçekleştirilir.

Türkiye’de pandemi aşılama kurallarına göre COVID-19  aşı yönetimi yapılmaktadır. Ayrıntılı bilgi için   https://covid19asi.saglik.gov.tr/ ziyaret edilebilir.

COVID-19 da kullanılan aşıların özellikleri nelerdir?

Virüsler hücre içi parazitleridir. Çoğalabilmesi için canlı hücreye ihtiyacı vardır. Koronavirüs aşılarının   hazırlanmasında virüsün hücreye bağlanması ve hücre içine alınmasını sağlayan S (spike) proteinine yönelik aşı stratejileri esastır. Bu nedenle S proteinini hedefleyen aşılar virüsün hücre içine girmesini engelleyerek etkin olurlar.  

 

                                                                     

 

COVID-19 aşıları;

1.İnaktif aşılar: COVID -19 virüsü (SARS-Cov-2 virus) nün hücre kültüründe üretilerek inaktive edilmesi sonucu hazırlanan ölü aşılardır (Sinovac/Coronavac  aşısı gibi ) . Tam virüs içerdiği için hastalık geçirenlerde olduğu gibi  virüsün S proteini ile birlikte  başka yapılarına ait de bağışıklık elde edilmesi mümkündür. Bağışıklık yanıtı daha düşüktür. +4-+8 °C ta buzdolabı koşullarında  saklanabilir.

2. mRNA aşıları:COVID -19 virüsünün bağışıklık oluşturan antijenik yapısının (S proteini) mRNA’sını içeren aşılardır (Pfizer Biontech mRNA aşısı, Moderna mRNA aşısı gibi)

 Bu aşılar kanser aşısı olarak geliştirilmiştir. Virüs aşısı olarak kullanımı yenidir. Güçlü bir bağışıklık yanıtı sağlar. En az -60 ve – 80 °C de  saklanması gerekir.

3. Vektör aşıları:COVID -19 virüsünün bağışıklık oluşturan antijenik yapısının(S proteini) genetik bilgisinin etkinliği zayıflatılmış (attenüe edilmiş) başka bir virüs (en sık adenovirüs) taşıyıcıya eklenmesi ile oluşturulan aşılardır (Oxford /Astra Zenaca, Johnson&Johnson Sputnik-V vektör aşıları gibi)

4.Protein bazlı aşılar: COVID -19 virüsüne ait protein (spike proteni) yapılarının kullanıldığı aşılardır(Novavax aşısı)

Türkiye’de hangi aşılar uygulanıyor?

İnaktif COVID-19 aşısı (Coronavac ve Turcovac) ile  mRNA COVID-19 aşısı (Biontech) uygulanmaktadır. İlk temin edilerek kullanıma başlanan Sinovac firmasının Coronavac isimli inaktif aşısıdır. Bu aşı 4 hafta ara ile 2 doz uygulanmaktadır.Biontech aşısı ise 3 hafta ara ile uygulanır.

COVID-19 aşıları nasıl uygulanır?

İlk aşılamada iki doz aşı önerilmektedir. Doz aralığı aşı türüne göre değişebilir. Omuz kası içine (deltoit kas) uygulanır. Uygun olmayan durumlarda uyluk kası kullanılabilir.Aşının etkinliği azalabileceğinden yaş ve risk gruplarına göre 3.ve 4. doz aşılar yapılmalıdır.

 

COVID-19 a bağışıklık kazanma : Hastalık mı ? Aşı mı?

 

                                                                        

 

COVID -19 dan korunmak için virüsün bulaşmasını engellemek (el hijyeni, maske ve mesafe ) ve hastalığa karşı bağışıklık kazanmak   gereklidir. Tüm enfeksiyonlarda hastalığı geçirerek doğal bağışıklık kazanmak mümkündür. Koronavirüslerin diğer türleri ile daha önce tanışmamıza rağmen COVID-19 dan sorumlu  yeni bir virüstür . Bulaşma özelliği yüksek ,oluşturduğu hastalık için bilinmeyenlerin fazla olması korunmanın önemini öne çıkarıyor. Ağır, yoğun bakım gerektiren ölümle sonuçlanabilen ciddi hastalık yanında hiç belirti vermeden sessiz geçirilen bir hastalık profili var. Hastalığı geçirenlerin aylarca süren şikayetleri olabiliyor. Hastalığın oluşturabileceği bağışıklık süresi değişken ve kısa. Bu nedenle bağışıklık kazanmak için aşılanmak daha  güvenli .Virüsün özelliği nedeniyle kullanılan  aşıların hiçbirinin hastalık geçirenlerde olduğu gibi tam ve uzun süre koruma sağlamayacağı unutulmamalıdır.

COVID-19 aşısının yan etkileri nelerdir?

COVID-19 aşı uygulamalarında yorgunluk, baş ağrısı, kas/eklem ağrısı, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkiler görülebilir. Ancak nadir de olsa alerjik reaksiyonlar görülebilir. Alerji  sorgulanarak, gerekli önlemler alınarak aşı uygulanmalıdır. Diğer tüm aşılarda olduğu gibi yüksek ateş (38ºC ve üzerinde), tablosu netleşmemiş hastalık ve kronik hastalıkların atakları sırasında aşının uygulanmasının bir süre ertelenmesi önerilmektedir.

COVID-19 aşıları başka aşılarla birlikte yapılabilir mi?

COVID-19 aşıları pandemik virüse karşı geliştirilmiş yeni aşılardır.Bu nedenle diğer aşılardan ayrı olarak izlenmesi gerekir.Diğer aşılarla en az iki hafta (canlı atenüe aşılarla 1 ay)ara ile yapılmalıdır. Hayati önemi olan aşılar (kuduz, tetanoz aşısı gibi) bu ara gözetilmeden yapılabilir.

COVID-19 geçirenler aşı olmalı mı?

COVID-19  geçirenlerde genellikle 3-6 ay bir korunma olabileceği öngörülmektedir. Enfeksiyon sonrası virüse özgül antikorlar ve hücresel bağışıklık elemanları ile kısa süreli bir korunma elde edilmektedir. Hastalıktan koruyan antikor düzeyi net değildir. Hastalığı geçirenler tekrar hasta olabilirler.Bu nedenle aşı olmaları önerilir ve olumsuz bir etkisi söz konusu değildir.

COVID-19 aşısı olanlar hastalık geçirebilir mi?

Aşılar hastalık geçirme olasılığını , daha da önemlisi ağır hastalık ve hastalıktan ölüm riskini azaltır. Aşının ikinci dozundan en erken bir hafta sonra bağışıklık oluşması beklenir.

Aşılanmış kişiler belirtisiz hastalık geçirip ,virüs bulaştırabilir mi?

 

Aşılananlarda  belirtisiz hastalık geçirme olasılığı az da olsa mümkündür. Ancak aşılı olsalar da belirtisiz hastalık geçirenler virüs taşıyabilirler ve bulaştırabilirler. Bu nedenle aşı olan kişiler salgın devam ettiği sürece enfeksiyon kontrol önlemlerini uygulamaya devam etmelidirler.

 

COVID-19 aşısının  ilk sırada sağlık çalışanlarına yapılması neden önemlidir?

Sağlık çalışanları işleri gereği virüsle daha çok temas ederler ve hastalığa yakalanma riskleri yüksektir.COVID bakım ve tedavisinin kesintisiz yürütülebilmesi için sağlıklı olmaları öncelik taşır.

COVID-19 aşısının  65 yaş üstü bireylere ve risk gruplarına  yapılması neden önemlidir?

İleri yaşta olanlarda yaş faktörünün yanı sıra eşlik eden hastalık sayısı da fazla olduğundan hastalık ağır geçmekte ve bazen ölümle sonuçlanabilmektedir.Bu nedenle aşıda bu yaş grubu önceliklidir.

Kanser, romatizma, otoimmün hastalık tanılı kişilerin veya sinir sistemi hastalığı, bağışıklık sistemi yetmezliği, hipertansiyon, diyabet gibi tanıları olan kişilerin hastalığı ağır geçirme ihtimalleri, sağlıklı kişilere göre daha yüksek olduğu için COVID-19’a karşı aşılanmaları çok önemlidir.

Aşı yapıldıktan sonra COVID-19 tanısı alanlar ne yapmalıdır?

 Hastalık geçirenlerde aşının ikinci  dozu ya da hatırlatma (booster) dozu 3 ay sonraya ertelenebilir.

Çocuklarda COVID aşısı nasıl uygulanır?

Biontec/Pfizer mRNA aşısı ülkemizde 12 yaş üstü tüm çocuklara yapılmaktadır.Bu aşı ABD’de 6 ay -12 yaş aralığında da önerilmektedir.

Gebe ve emzirenler aşı olabilir mi?

Canlı atenüe aşılar dışındaki  aşıların gebelerde güvenli bir şekilde yapılabildiğini biliyoruz.

Gebelikte ağır  hastalık geçirme riski vardır. COVID-19 mRNA aşısının uygulanmasına ilişkin veriler incelendiğinde gebelere ve gebelik planlayanlara  aşı  yapılmasında sakınca yoktur ve önerilmektedir.Gebenin aşılanmasının sağladığı immünite ile bebeğin 6 ay hastalıktan korunmasını da sağlayabileceğini gösteren çalışmalar bulunmaktadır.

Emzirme döneminde COVID-19 mRNA aşısının uygulanmasına ilişkin veriler incelendiğinde emzirenler için özel bir risk söz konusu değildir

Türkiye’de COVID-19 aşı üretimi  yapılıyor mu?

Ülkemizde üretilen inaktif Turcovac aşısı halen kullanımdadır. Geleneksel aşı üretimi olan inaktif aşı dışında yeni teknoloji ile elde edilen subünit, virüs benzeri partikül, mRNA,DNA ve vektör aşılarının üretimi ile ilgili süreçler devam etmektedir.

COVID -19 pandemisinde güncel durum nedir? Yeni aşı uygulamaları nelerdir?

 COVID -19 pandemisi  sürecinde orijinal virüste mutasyonlar sonucu ortaya çıkan  varyant virüslerin etkisi  yeni hastalık dalgaları şeklinde görüldü . Omicron ve alt varyantları günümüzün yaygın dağılım gösteren varyantlarıdır.

İki bileşenli aşı ( Bivalent mRNA Biontech COVID-19 aşısı) Amerika Birleşik Devletlerinde uygulanmaktadır. Ülkemizde bu aşı kullanımda değildir.Bu aşıda  orijinal virüs ve omicron BA.4 ve BA.5 varyantlarına karşı bağışıklık sağlanmaktadır.

Bu gönderiyi paylaş